Mục lục
Tìm hiểu chung tác phẩm
1. Tác giả Hoàng Phủ Ngọc Tường
– Hoàng Phủ Ngọc Tường là một trí thức yêu nước và có vốn hiểu biết sâu rộng trên nhiều lĩnh vực.
– Quê gốc ở Quảng Trị sống, học tập và trưởng thành và gắn bó sâu sắc với Huế
– Chuyên viết thể loại bút ký.
– Phong cách nghệ thuật: kết hợp nhuần nhuyễn giữa chất trí tuệ và tính trữ tình và giữa nghị luận sắc bén với suy tư đa chiều được tổng hợp từ những kiến thức rất phong phú về triết học về văn hoá, lịch sử và địa lý… Tất cả đã được thể hiện qua lối hành văn hướng nội, súc tích với mê đắm và tài hoa.
– Năm 2007 thì ông đã được tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật.
2. Tác phẩm
– Ai đã đặt tên cho dòng Sông? Là bài bút kí xuất sắc và được viết tại Huế, ngày 4-1-1981 được in trong tập sách cùng tên. Bài bút kí thì có ba phần, phần văn bản là phần trích thứ nhất.
3. Đoạn trích
Vị trí: Đoạn trích trực thuộc vào phần đầu của tác phẩm. Tác giả đã xuôi theo dòng Sông Hương từ thượng nguồn đến cửa biển và đã trình bày lên những hiểu biết của mình về dòng sông.
4. Bố cục của tác phẩm
– Đoạn 1: ″Trong những dòng sông…dưới chân núi Kim Phụng″: Sông Hương đã vùng thượng nguồn là dòng chảy có mối quan hệ rất sâu sắc với dãy Trường Sơn.
– Đoạn 2: Từ ″Phải nhiều thế kỷ … quê hương xứ sở″: Sông Hương đã có những mối quan hệ với kinh thành Huế.
– Đoạn 3: ″Hiển nhiên là sông Hương… cho dòng sông?″: Sông Hương là trong mối quan hệ với lịch sử dân tộc và với cuộc đời và thi ca.
Đọc – hiểu văn bản
1. Sông Hương vùng thượng nguồn – quan hệ sâu sắc với dãy Trường Sơn
- Tên gốc: ″A Pàng″ → dòng sông tựa như ″Đời người″ nó đã chở đầy phận người từ thuở giọt địa chất sinh ra (Sử thi buồn) ⇒ cảm xúc hướng nội.
- ″rầm rộ giữa bóng cây đại ngàn, mãnh liệt qua những ghềnh thác, cuộn xoáy như cơn lốc vào những đáy vực bí ẩn″ → Sự mãnh liệt, hoang dại.
- ″dịu dàng và say đắm giữa những dặm dài chói lọi màu đỏ của hoa đỗ quyên rừng″ (màu sắc rực rỡ)→ Vẻ đẹp dịu dàng, say đắm.
- ″như một cô gái Di-gan phóng khoáng và man dại″ (nhân hoá) với rừng già đã hun đúc một bản lĩnh gan dạ, một tâm hồn tự do và trong sáng; cũng chính vì rừng già đã chế ngự sức mạnh bản năng để khi ra khỏi rừng, nó mang ″một sắc đẹp dịu dàng và trí tuệ, trở thành người mẹ phù sa″.
⇒ Sông Hương là ″một bản trường ca của rừng già″ với nhiều tiết tấu vừa hùng tráng vừa dữ dội. Nó đã mang vẻ đẹp của một sức sống vừa mãnh liệt và hoang dại; vừa dịu dàng vừa say đắm và đầy cá tính (nét riêng trong lối viết kí của tác giả). Đó cũng là một tâm hồn sâu thẳm vừa sục sôi vừa đằm thắm của ″thiếu nữ A Pàng″.
Giá trị nghệ thuật:
– Liên tưởng kì thú, xác đáng.
– Ngôn từ gợi cảm.
⇒ Sức cuốn hút và hấp dẫn về một con sông mang linh hồn với sự sống
2. Sông Hương trong mối quan hệ với kinh thành Huế
″người tình mong đợi″
– Sông Hương đã chảy về đồng bằng và ngoại vi thành phố: ″người con gái đẹp nằm ngủ mơ màng″ được ″người tình mong đợi đến đánh thức″.
– Giữa những cánh đồng Châu Hoá đầy hoa dại: sông Hương là ″cô gái đẹp nằm ngủ mơ màng″.
– Ra khỏi vùng núi:
+ Xuôi về đồng bằng: Chuyển dòng liên tục với vòng giữa những khúc quanh đột ngột và uốn mình theo những đường cong thật mềm… đã vẽ nên một hình cung thật tròn về phía đông bắc và đã ôm lấy chân đồi Thiên Mụ → như nàng tiên được đánh thức và sông Hương bỗng bừng lên sức trẻ và niềm khao khát của tuổi thanh xuân.
+ Đến ngoại vi thành phố như là : Sông Hương vẫn đi trong dư vang của Trường Sơn…
- Chân núi Ngọc Trản: Sắc nước thì xanh thẳm… trôi đi giữa những hai dãy đồi sừng sững như thành quách.
- Vọng Cảnh và Tam Thai, Lựu Bảo: Dòng sông mềm như tấm lụa… những mảng phản quang có rất nhiều màu sắc trên nền trời tây nam thành phố, ″sớm xanh, trưa vàng và chiều tím″… giấc ngủ nghìn năm của vua chúa đã được phong kín trong lòng những rừng thông u tịch với niềm kiêu hãnh âm u của những lăng tẩm đồ sộ đã lan toả khắp một vùng thượng lưu.
⇒ Vẻ đẹp dịu dàng, khi thì kiêu hãnh, bừng sáng và tươi tắn, trẻ trung ; khi thì trầm mặc như triết lí, như cổ thi.
Giá trị nghệ thuật:
– Kiến thức địa lí đã giúp tác giả miêu tả rất tỉ mỉ sông Hương với những khúc quanh và lưu vực của nó.
– Kiến thức văn hoá và văn học đã tạo ấn tượng về vẻ đẹp trầm mặc.
– Quan sát tinh tế về ngôn từ phong phú đã tạo ra câu văn đầy màu sắc tạo hình và ấn tượng.
– Bút pháp tả đã kể kết hợp cùng với nhuần nhuyễn và tài hoa tạo ra sự phối cảnh kì thú mà rất hài hoà giữa sông Hương với thiên nhiên xứ Huế.
3. Sông Hương chảy vào thành phố
Sông Hương ″tìm đúng đường về″
– Sông Hương vui tươi hẳn lên → gặp được thành phố như đến với điểm hẹn tình yêu.
– Chiếc cầu trắng của thành phố đã in ngần trên nền trời, nhỏ nhắn như những vành trăng non.
– Uốn một cánh ung rất nhẹ sang đến Cồn Hến, đường cong đã làm cho dòng sông đã mềm hẳn đi, như một tiếng ″vâng″ không nói ra của tình yêu.
– Chảy lặng lờ như nhịp điệu làm chậm lại, tình cảm dành riêng cho Huế.
– Ngập ngừng như lửa muốn đi và lửa muốn ở lại, chao nhẹ trên mặt nước như những vấn vương của một nỗi lòng.
⇒ Sông Hương êm dịu và rất mềm mại, chậm rãi và ngập ngừng như có ″những vấn vương của một nỗi lòng″ không nỡ rời xa thành phố.
– Trăm nghìn ánh hoa đăng bồng bềnh đó vào những đêm hội rằm thánh Bảy→ vẻ đẹp ấy rất là lộng lẫy.
– Như sực nhiên nhớ lại một điều gì đó mà chưa kịp nói ra, nó đột ngột đổi dòng rồi sẽ rẽ ngoặt sang hướng đông tây để gặp lại thành phố lần cuối … nỗi vương vấn với cả một chút lẳng lơ kín đáo của tình yêu → phát hiện rất độc đáo.
Tóm lại, Sông Hương như một cô gái Huế rất tài hoa và dịu dàng mà sâu sắc; đa tình mà kín đáo; lẳng lơ nhưng lại rất mực chung tình và có khoé trang điểm mà không hề loè loẹt như cô dâu ở Huế ngày xưa nữa mà ngay trong sắc áo điều lục.
Giá trị ghệ thuật:
Hình ảnh ấn tượng đã cảm nhận được rất tinh tế và đã liên tưởng so sánh rất bất ngờ lí thú → tình yêu say đắm mà con sông đã làm cho ngòi bút tác giả thăng hoa. Đó cung là những nét bút dịu dàng, tình tứ và đắm đuối.
– Cảm nhận sông Hương với nhiều góc độ: con mắt hội hoạ (sông Hương với những đường nét tinh tế làm nên vẻ đẹp cổ kính của cố đô), cảm nhận âm nhạc (điệu chậm rãi, sâu lắng, trữ tình; tiếng đàn của Kiều), cái nhìn đắm say của một trái tim đa tình (sông Hường như là một người tình dịu dàng và chung thuỷ).
4. Sông Hương trong mối quan hệ với lịch sử dân tộc, với cuộc đời và thi ca
a. Với lịch sử dân tộc
Dòng sông biên thuỳ xa xôi của đất nước các vua Hùng.
– Dòng Linh Giang (dòng sông thiêng) trong sách Dư địa chí của Nguyễn Trãi.
– Dòng sông viễn châu đã chiến đấu oanh liệt bảo vệ biên giới phía nam của Tổ quốc Đại Việt qua những thế kỉ trung đại.
– Nó vẻ vang soi bóng kinh thành Phú Xuân của người anh hùng Nguyễn Huệ.
– Nó sống hết lịch sử bi tráng của thế kỉ XIX với máu của những cuộc khởi nghĩa.
– Nó đi vào thời đại Cách mạng tháng Tám bằng những chiến công rung chuyển.
⇒ Sông Hương mang vẻ đẹp của một bản hùng ca ghi dấu những thế kỉ vinh quang từ thời vua Hùng dựng nước đến Cách mạng tháng Tám thàng công.
b. Sông Hương với cuộc đời và thi ca
– Với cuộc đời:
+ Sông Hương là nhân chứng nhẫn nại và kiên cường qua những thăng trầm của cuộc đời.
+ Khi nghe lời kêu gọi, nó biết cách tự hiến mình làm một chiến công, để rồi nó trở về với cuộc sống đời thường, làm một người con gái dịu dàng của đất nước → dòng sông mang vẻ đẹp giản dị mà khác thường.
– Với thi ca:
+ ″Dòng sông trắng – lá cây xanh″ trong cái nhìn tinh tế của Tản Đà.
+ Là vẻ đẹp hùng tráng ″như kiến dựng trời xanh″ trong thơ Cao Bá Quát.
+ Nỗi quan hoài vạn cổ vạn cổ với bóng chiều bảng lảng trong thơ Bà Huyện Thanh Quan.
+ Nó đột khởi thành sức mạnh phục sinh của tâm hồn trong thơ Tố Hữu.
⇒ Dòng sông ″ không bao giờ tự lặp lại mình trong cảm hứng của các nghệ sĩ″.
Tổng kết Nội dung tác phẩm
– Văn phong tao nhã, cảm xúc hướng nội tài hoa, cách cảm nhận tinh tế của một cây bút giàu trí tuệ, tổng hợp từ vốn hiểu biết sâu rộng đã làm nên sức hấp dẫn đặc biệt của bài kí.
– Đoạn trích thể hiện vẻ đẹp của dòng sông Hương và xứ Huế. Qua đó, tác giả gởi gắm tình yêu và lòng tự hào tha thiết về sông Hương, xứ Huế và cũng là cho đất nước.
– Có tình cảm với Huế, trân trọng và giữ gìn những cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp và những nét đẹp văn hoá truyền thống; tinh tế và nhạy cảm đối với cuộc sống xung quanh.
– Kĩ năng đọc hiểu thể tuỳ bút theo đặc trưng thể loại, vận dụng tri thức bài học để đọc và viết các văn bản tương đương.
THAM KHẢO THÊM NỘI DUNG BÀI VIẾT
CHI TIẾT: Tóm tắt nội dung ai đã đặt tên cho dòng sông
CHI TIẾT: Soạn bài phân tích người lái đò sông đà
CHI TIẾT: Tác phẩm văn học 12 thi THPT 2021
